HiTOP en het AMPD: Twee Modellen, Eén Dimensionele Basis?
Als diagnosticus merk je dagelijks de beperkingen van de categoriale DSM-5. De hoge comorbiditeit en heterogeniteit binnen stoornissen maken ons werk complex. Gelukkig is er een verschuiving gaande naar dimensionale en transdiagnostische modellen. Twee van de meest invloedrijke systemen die hieruit voortkomen zijn de Hierarchical Taxonomy of Psychopathology (HiTOP) en het Alternative Model for Personality Disorders (AMPD) uit Sectie III van de DSM-5.
Maar hoe verhouden deze twee modellen zich tot elkaar? Zijn het concurrerende systemen, of versterken ze elkaar juist? Dit artikel duikt in de literatuur en laat zien dat deze twee modellen niet alleen compatibel zijn, maar in de kern een zeer sterke overlap vertonen.
Let op: dit artikel veronderstelt voorkennis over zowel HiTOP als het AMPD. Als je meer wilt weten over HiTOP, bekijk dan dit artikel of lees meer over een kritische reflectie op HiTOP.
Als je meer wilt weten of het AMPD, bekijk dan een uitgebreidere introductie op het AMPD, een artikel over het A-Criterium en een artikel over het B-Criterium.
Sterke Convergentie op Spectrumniveau
De cruciale vraag is: hoe verhouden de 5 AMPD-trekdomeinen (Criterium B) zich tot de HiTOP-hiërarchie? De data laat een opvallend duidelijke overlap zien, specifiek op het 'spectra'-niveau van HiTOP.
Meerdere bronnen bevestigen dat de vijf domeinen van het AMPD in feite de vijf kernspectra van het HiTOP-model representeren. Als je ze op elkaar zou leggen, ziet het er als volgt uit:
AMPD Negatieve Affectiviteit ➔ HiTOP Internaliserend Spectrum
AMPD Onthechtheid(Detachment) ➔ HiTOP Afstandelijkheid (Detachment) Spectrum
AMPD Antagonisme ➔ HiTOP Antagonistisch Externaliserend Spectrum
AMPD Ongeremdheid (Disinhibition) ➔ HiTOP Ongeremd (Disinhibited) Externaliserend Spectrum
AMPD Psychoticisme ➔ HiTOP Denkstoornissen (Thought Disorder) Spectrum
Hoewel de congruentie tussen Psychoticisme en Denkstoornissen soms wordt bediscussieerd, is de algehele gelijkenis zeer sterk.
Bevestiging uit de Praktijk: De PID-5
Deze structurele overlap is niet alleen theoretisch; het wordt bevestigd wanneer we kijken naar de instrumenten die deze modellen meten. Het belangrijkste instrument voor het AMPD (Criterium B) is de Personality Inventory for DSM-5 (PID-5).
Recent onderzoek van Forbes en collega’s vergeleek de scores op de PID-5-facetten met een empirisch afgeleid dimensioneel model (vergelijkbaar met HiTOP).
De conclusie is dat er sprake was van een sterke overeenkomst tussen de AMPD-structuur (gemeten met de PID-5) en de gevonden dimensionale spectra.
De AMPD-facetten voor Antagonisme (zoals Ongevoeligheid en Manipulativiteit) laadden vrijwel allemaal zuiver op het Externaliserend spectrum.
De AMPD-facetten voor Ongeremdheid (zoals Impulsiviteit en Risicovol gedrag) laadden op Ongeremd Externaliserend.
De AMPD-facetten voor Psychoticisme laadden allemaal op het Thought Disorder spectrum.
De AMPD-facetten voor Onthechtheid (zoals Anhedonie en Intimiteitsvermijding) laadden op het Detachment spectrum.
De enige uitzondering was het AMPD-domein Negatieve Affectiviteit, dat in dit onderzoek opsplitste: 'Hostility' (Vijandigheid) laadde op Externaliserend , terwijl 'Anxiousness' (Angstigheid) en 'Emotional Lability' (Emotionele labiliteit) op Internaliserend laadden. Dit toont een interessante nuance, maar ondermijnt de algehele sterke consistentie tussen de modellen niet.
"HiTOP en het AMPD zijn twee kanten van dezelfde dimensionele medaille die psychopathologie structureert."
Wat betekent dit voor de diagnostiek?
De sterke convergentie tussen HiTOP en het AMPD is goed nieuws voor de klinische praktijk. Het betekent dat we niet te maken hebben met twee concurrerende 'nieuwe DSM's', maar met twee systemen die elkaar valideren en aanvullen.
Complementair: HiTOP biedt het overkoepelende, empirisch onderbouwde hiërarchische ‘raamwerk’ om psychopathologie te begrijpen. Het AMPD biedt een concreet, klinisch toepasbaar diagnostisch model (LPF + 5 trekken) dat gevalideerd is en perfect aansluit op de spectra van HiTOP.
Praktisch Nut: Een diagnosticus kan de PID-5 afnemen om de AMPD-trekdomeinen in kaart te brengen, en deze scores direct interpreteren binnen de bredere context van de HiTOP-spectra (bijv. Internaliserend of Externaliserend).
Eén Taal: Beide modellen duwen de diagnostiek in dezelfde, evidence-based richting: weg van rigide categorieën en toe naar een dimensioneel begrip van ernst (Functioneren/LPF) en stijl (Trekken/Spectra).
Het begrijpen van deze convergentie helpt ons om voorbij de DSM-categorieën te kijken en de onderliggende structuur van psychopathologie scherper te zien. Het nodigt uit om de kern van de pathologie, los te zien van diens expressie (zie ook dit artikel) en om diagnostiek anders in te richten: weg van statische, notoir heterogene labels, naar werkelijke psychologische theorievorming. Ik hoop dat dit artikel daar weer een beetje aan bijdraagt!